Pierwsze symptomy autyzmu często pojawiają się już u kilkunastomiesięcznych niemowląt, ale zawsze widoczne są przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Objawy autyzmu występują w 3 głównych obszarach (tzw. triada zaburzeń autystycznych):
- komunikacja (zaburzona umiejętność komunikowania się w kontaktach z innymi),
- interakcje społeczne (zaburzona zdolność nawiązywania relacji społecznych),
- ograniczone, sztywne wzorce zachowań i zainteresowań.
Objawy autyzmu związane z komunikacją:
A) komunikacja niewerbalna:
- Unikanie kontaktu wzrokowego.
- Używanie mimiki twarzy w niedostosowaniu do wypowiedzi.
- Trudność w odczytywaniu mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy.
- Wykonywanie nielicznych gestów w celach komunikacyjnych.
- Nieprawidłowa postawa, niezręczność ruchowa, nietypowy sposób poruszania się np. chodzenie na palcach.
B) komunikacja werbalna:
- Mówienie nietypowym tonem głosu lub z nietypowym rytmem np. wymawianie każdego zdania jak pytania.
- Wielokrotne powtarzanie tych samych słów lub zdania.
- Tzw. echolalia – w odpowiedzi na pytanie powtórzenie pytania zamiast udzielenia odpowiedzi.
- Mówienie o sobie w trzeciej osobie np. zamiast „chcę jabłko” – „Maciek chce jabłko”.
- Wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych.
- Trudności w komunikowaniu potrzeb lub pragnień.
- Branie wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie humoru/ żartów, ironii, metafor.
Objawy autyzmu związane z interakcjami społecznymi:
- Wrażenie, że dziecko nie jest zainteresowane ludźmi lub nieświadomie ich obecności.
- Nie potrafi inicjować kontaktu, bawić się wspólnie, zdobywać przyjaciół.
- Niechęć do przytulania się, trzymania na rękach, dotykania.
- W zabawie nie wchodzi w role np. nie angażuje się w zabawy w grupie, nie naśladuje, nie używa zabawek w kreatywny sposób.
- Wydaje się nie słyszeć, kiedy inni zwracają się do niego.
- Trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach.
- Nie dzieli się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami.
Objawy autyzmu związane z ograniczonymi, sztywnymi wzorcami zachowań i zainteresowań:
- Dziecko przestrzega ścisłej rutyny np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły.
- Ma trudności z adaptacją do jakichkolwiek zmian w planie lub w środowisku np. panikuje i płacze, kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle.
- Nietypowe przywiązanie do zabawek lub obiektów tj. klucze, instrukcja.
- Obsesyjne układanie przedmiotów w określonym porządku.
- Zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy, często związaną z cyframi i symbolami np. zapamiętywanie i recytowanie rozkładu jazdy autobusu.
- Spędza dużo czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów (np. wentylator, pralka) lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu (np. kółko od auta).
- Wielokrotnie powtarza ruchy takie jak trzepotanie rękoma na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje.
Inne objawy często powiązane z autyzmem: Zaburzenia integracji sensorycznej (wiele osób z autyzmem wykazuje objawy związane z postrzeganiem sensorycznym, reaguje nietypowo na doświadczenia zmysłowe – zapachy, dotykaną fakturę przedmiotów, smaki, dźwięki np. jest bardzo wrażliwe na głośne dźwięki); Nietolerancje pokarmowe, dolegliwości trawienne; Problemy ze snem; Umiejętności wysepkowe (wyjątkowe zdolności w wąskiej dziedzinie tj. szybkie liczenie w pamięci, rysowanie z pamięci z niezwykłą ilością detali, zapamiętywanie liczb np. całych rozkładów jazdy); Współistnieniowe innych chorób (ADHD, zaburzenia lękowe, epilepsja).
! Kamienie milowe w rozwoju – czyli kluczowe umiejętności, które nabywa dziecko.
Jakie opóźnienia w osiągnięciu tych umiejętności rozwojowych wymagają niezwłocznej konsultacji?
- 6 miesiąc – kiedy dziecko nie uśmiecha się do ciebie, nie wykazuje innej radosnej ekspresji,
- 9 miesiąc – kiedy dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez ciebie dźwięki,
- 12 miesiąc – brak gaworzenia,
- 16 miesiąc – brak mowy,
- 24 miesiące – kiedy dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, a nie tylko powtarzane),
- utrata mowy, gaworzenia, umiejętności społecznych – w każdym wieku.